دفترچه راهنمای دوره آموزشی « جبر، اختیار و عاملیت زیستی »

گام اول: جبر و اختیار از منظر علوم طبیعی 🧠

این دوره تلاشی است برای ارائه‌ی روایتی علمی، مفهومی و کاربردی از مفهوم اراده‌ی آزاد در بستر سیستم‌های پیچیده زیستی. این دوره طی چهار جلسه، مفاهیم کلاسیک فلسفی را با داده‌های فیزیکی و نظریه‌های زیستی پیوند می‌دهد تا در نهایت به چارچوبی برسد که در آن بتوان از عاملیت به عنوان یک ویژگی برآمده در جهان مادی دفاع کرد. هر جلسه دارای شرح مفهومی خاص خود، منابع مرجع و تمرین‌هایی برای تقویت یادگیری و تحلیل است.

اهداف دوره:

پس از اتمام این دوره، دانشجویان قادر خواهند بود:

• مباحث اصلی فلسفی پیرامون اراده‌ی آزاد را درک کنند. 🤔
• توضیح دهند که چگونه مفاهیم فیزیک، شیمی و زیست‌شناسی به درک ما از عاملیت کمک می‌کنند. ⚛️
• شرح دهند که چگونه سیستم‌های پیچیده می‌توانند منجر به بروز ویژگی‌های برآمده، از جمله خودمختاری شوند. 🧬
• تفاوت‌های بین خودمختاری بیولوژیکی و هوش مصنوعی را تحلیل کنند. 🤖
• نقاط قوت و ضعف رویکرد طبیعت‌گرایانه به اراده‌ی آزاد را ارزیابی کنند. 🧐
• در مورد پیامدهای اخلاقی مطالعه و احتمالاً دستکاری سیستم‌های خودمختار بحث کنند. ⚖️

ساختار دوره:

این دوره به چهار جلسه تقسیم می‌شود که هر کدام بر اساس جلسه‌ی قبلی ساخته شده‌اند تا چارچوبی جامع برای درک اراده‌ی آزاد در بستر علوم طبیعی ایجاد شود.

جلسه ۱: به چالش کشیدن مفروضات تعیّن گرایانه ⏳

• شرح: این جلسه این ایده را به چالش می‌کشد که جهان تحت تعیّن گرایی دقیق و جهانی عمل می‌کند. ما بررسی خواهیم کرد که چگونه مفاهیمی مانند عدم قطعیت و آشوب، عدم تعیّن را در جهان فیزیکی وارد می‌کنند و امکان انتخاب واقعی را باز می‌کنند.
• مباحث کلیدی:
• تعیّن گرایی در برابر عدم تعیّن ‌گرایی (Determinism vs. Indeterminism)
• مفهوم «آینده‌ی باز» (Open Future)
• نقش مکانیک کوانتومی و نظریه‌ی آشوب (Quantum Mechanics and Chaos Theory)
• اهداف یادگیری:
• دانشجویان قادر خواهند بود فرض تعیّن گرایی دقیق را نقد کنند.
• دانشجویان قادر خواهند بود توضیح دهند که چگونه عدم قطعیت و آشوب بر درک ما از علت و معلول تأثیر می‌گذارند.
• دانشجویان قادر خواهند بود پیامدهای یک «آینده‌ی باز» را برای بحث اراده‌ی آزاد مورد بحث قرار دهند.
• فعالیت‌ها:
• بحث: تحلیل استدلال‌ها در موافقت و مخالفت با جبرگرایی. 🗣️
• مطالعه: گزیده‌هایی از آثار فیزیکدانان و فلاسفه در مورد ماهیت زمان و علیت. 📖
• تمرین: شناسایی عناصر جبرگرایانه و غیرجبرگرایانه در سناریوهای روزمره. ✍️
• Key Words: Determinism, Indeterminism, Open Future, Quantum Mechanics, Chaos Theory, Causality
• منابع:

• De Caro, M., & Putnam, H. (2020). Evolutionary naturalism: Selected essays. Harvard University Press.
• Gisin, N., & Del Santo, F. (2019). Scientific predeterminism and the notion of time flowing. Foundations of Physics, 49(4), 351-364.
• Del Santo, F., & Gisin, N. (2023). Are quantum measurements really random?. Entropy, 25(5), 721.
• Gisin, N. (n.d.). Indeterminism in physics: classical chaos, quantum randomness, and algorithmic complexity. Retrieved from [Specific URL if available]
• Loewer, B. (1996). Freedom from physics: quantum mechanics and free will. Philosophical Topics, 24(2), 91-118.
• Margenau, H. (1967). Ethics and science. Van Nostrand.
• Stairs, A. (1984). Quantum mechanics, objectivity and counterfactuals. The Philosophical Quarterly, 34(136), 243-255.
• Muraoka, Y., & Hiroi, S. (2002). Quantum mechanics, free will, and the mind-body problem. BioSystems, 67(1-3), 119-148.
• Otsuka, M., & Wayman, A. (1998). The incompatibility of naturalism and liberation. The Journal of Ethics, 2(4), 307-330.

جلسه ۲: مفاهیم بنیادین: برگشت‌ناپذیری، برآیش و پویایی‌🌀

• شرح: این جلسه مفاهیم کلیدی از فیزیک و نظریه‌ی سیستم‌ها را معرفی می‌کند که برای درک چگونگی ظهور پیچیدگی و عاملیت در سیستم‌های طبیعی بسیار مهم هستند.
• مباحث کلیدی:
• برگشت‌ناپذیری زمان و ترمودینامیک (Time Irreversibility and Thermodynamics)
• برآیش و خودسازماندهی (Emergence and Self-Organization)
• فضای فاز و پویایی سیستم (Phase Space and System Dynamics)
• اهداف یادگیری:
• دانشجویان قادر خواهند بود مفهوم برگشت‌ناپذیری زمان و ارتباط آن با آنتروپی را توضیح دهند.
• دانشجویان قادر خواهند بود برآمدگی را تعریف کرده و مثال‌هایی از سیستم‌های خودسازمانده ارائه دهند.
• دانشجویان قادر خواهند بود شرح دهند که چگونه فضای فاز برای تجسم پویایی سیستم استفاده می‌شود.
• فعالیت‌ها:
• شبیه‌سازی: مدل‌سازی سیستم‌های خودسازمانده‌ی ساده. 💻
• مطالعه‌ی موردی: تحلیل مثال‌هایی از برآمدگی در سیستم‌های زیستی و غیرزیستی. 🔬
• پروژه‌ی گروهی: ایجاد یک نمایش بصری از فضای فاز و جاذب‌ها. 🎨
•  Key Words: Time Irreversibility, Thermodynamics, Emergence, Self-Organization, Phase Space, System Dynamics, Entropy, Dissipative Structures, Attractors
• منابع:

• Prigogine, I. (1977). Self-organization in nonequilibrium systems: From dissipative structures to order through fluctuations. John Wiley1 & Sons.
• Kondepudi, D., Prigogine, I., & Zakharov, A. (2017). Modern thermodynamics: From heat engines to dissipative structures. John Wiley & Sons.
• Lefever, R. (2018). Dissipative structures: An introduction. Springer.
• Hopfield, J. J. (1982). Neural networks and physical systems with emergent collective computational abilities. Proceedings of the national academy2 of sciences, 79(8), 2554-2558.3
• Kelso, J. A. S. (1995). Dynamic patterns: The self-organization of brain and behavior. MIT press.
• Holland, J. H. (2012). Signals and boundaries: Building blocks for complex adaptive systems. Addison-Wesley.
• Dent, C. P. (1999). Complexity science: A novel paradigm for understanding organizations. Emergence, 1(4), 5-25.
• Clayton, P., & Davies, P. C. W. (Eds.). (2006). The re-emergence of emergence: The emergentist hypothesis from science to religion. Oxford University Press.
• Kauffman, S. A. (2000). Investigations. Oxford university press.
• Camazine, J., Deneubourg, J. L., Franks, N. R., Sneyd, J., Theraulaz, G., & Bonabeau, E. (2001). Self-organization in biological systems. Princeton university4 press.
• Otsuka, M., & Wayman, A. (1998). The incompatibility of naturalism and liberation. The Journal of Ethics, 2(4), 307-330.
• Muraoka, Y., & Hiroi, S. (2002). Quantum mechanics, free will, and the mind-body problem. BioSystems, 67(1-3), 119-148.
• Schlosser, M. E. (2011). Free will, foreknowledge, and fortune. Philosophical Studies, 156(2), 261-283.

جلسه ۳: عاملیت زیستی: ماده، انرژی، حیات حداقلی و تفاوت آن با هوش مصنوعی 🦠

• شرح: این جلسه بر تجلی زیستی عاملیت تمرکز دارد و ویژگی‌های منحصر به فرد حیات را که آن را قادر می‌سازد، بررسی می‌کند. ما نقش کربن، جریان انرژی و خودسازماندهی را در ایجاد سیستم‌های خودمختار بررسی خواهیم کرد و عاملیت زیستی را با هوش مصنوعی مقایسه خواهیم کرد.
• مباحث کلیدی:
• حیات مبتنی بر کربن در مقابل حیات مبتنی بر سیلیکون (Carbon-based vs. Silicon-based life)
• پویایی‌های انرژی و خودتنظیمی در سیستم‌های زیستی (Energy dynamics and self-regulation)
• عاملیت حداقلی و تکامل خودمختاری (Minimal agency and the evolution of autonomy)
• مقایسه‌ی عاملیت زیستی با هوش مصنوعی (Contrasting biological agency with AI)
• اهداف یادگیری:
• دانشجویان قادر خواهند بود اهمیت ویژگی‌های منحصر به فرد کربن را برای حیات توضیح دهند.
• دانشجویان قادر خواهند بود شرح دهند که چگونه جریان انرژی باعث خودسازماندهی و خودمختاری در سیستم‌های زنده می‌شود.
• دانشجویان قادر خواهند بود نمونه‌هایی از عاملیت حداقلی را در موجودات ساده تحلیل کنند.
• دانشجویان قادر خواهند بود عاملیت بیولوژیکی را با هوش مصنوعی مقایسه و مغایرت کنند.
• فعالیت‌ها:
• مناظره: «آیا هوش مصنوعی واقعاً خودمختار است؟» 🗣️
• پروژه‌ی تحقیقاتی: بررسی یک نمونه‌ی خاص از عاملیت حداقلی. 🔬
• ارائه: مقایسه‌ی استفاده از انرژی و ترکیب مواد در سیستم‌های بیولوژیکی در مقابل سیستم‌های مصنوعی. 📊
•  Key Words: Carbon-based Life, Silicon-based Life, Energy Dynamics, Self-Regulation, Minimal Agency, Autonomy, Artificial Intelligence (AI), Material Agency, Autopoiesis, Intentionality
• منابع:
• Li, C., Cox, C. D., & Willner, I. (2003). DNA as a building block for self-assembled nanostructures. Advanced Materials, 15(18), 1511-1515.
• IEA. (2025). Net zero by 2050: A roadmap for the global energy sector. IEA.
• Shastri, B. J., Tait, A. N., Ferreira de Lima, T., Pernice, W. H. P., & Prucnal, P. R. (2021). Photonics for artificial intelligence and neuromorphic computing. Nature Photonics, 15(4), 246-255.
• Moreno, A., & Mossio, M. (2015). Biological autonomy: A philosophical and historical analysis. Springer.
• Deacon, T. W. (2011). Incomplete nature: How mind emerged from matter. WW Norton & Company.
• Walsh, D. M. (2019). Objectivity, autonomy, and the structure of evolutionary theory. In Levels of organization in the biological sciences (pp. 1-18). Springer, Cham.
• Froese, T., & Ziemke, T. (2009). Embodiment and situated cognition: Trends and future directions. Phenomenology and the Cognitive Sciences, 8(1), 1-16.
• Latour, B. (2005). Reassembling the social: An introduction to actor-network-theory. Oxford university press.
• Lyon, P. (2015). Plant intelligence: The philosophical basis for new paradigms. Progress in Biophysics and Molecular Biology, 119(1), 1-11.
• Nakagaki, T., Yamada, H., & Tóth, Á. (2000). Intelligence: maze-solving by an amoeboid organism. Nature, 407(6803), 470.
• Bargmann, C. I. (2012). Beyond the connectome: How nematode behavior emerges. Science, 337(6095), 557-558.
• Trewavas, A. (2009). Aspects of plant intelligence: An answer to Firn. Annals of Botany, 103(7), 939-957.
• Otsuka, M., & Wayman, A. (1998). The incompatibility of naturalism and liberation. The Journal of Ethics, 2(4), 307-330.
• Muraoka, Y., & Hiroi, S. (2002). Quantum mechanics, free will, and the mind-body problem. BioSystems, 67(1-3), 119-148.

جلسه ۴: ملاحظات عصب‌زیست‌شناختی و چارچوبی طبیعت‌گرایانه 🧠

• شرح: در این جلسه نهایی، ما بر جنبه‌های عصب‌زیست‌شناختی عاملیت و تصمیم‌گیری تمرکز می‌کنیم. ما بررسی خواهیم کرد که چگونه مغز انتخاب ایجاد می‌کند و چگونه این به مفهوم اراده‌ی آزاد مرتبط می‌شود. در نهایت، ما یک چارچوب طبیعت‌گرایانه برای اراده‌ی آزاد ترکیب خواهیم کرد و مفاهیم جلسه‌های قبلی را یکپارچه می‌کنیم.
• مباحث کلیدی:
• پویایی‌های عصبی و نقش نویز (Neural Dynamics and Noise)
• تصمیم‌گیری به عنوان یک محدودیت برآمده (Decision-Making as Emergent Constraint)
• چارچوبی طبیعت‌گرایانه برای اراده‌ی آزاد (A Naturalistic Framework for Free Will)
• پیامدها و مسیرهای تحقیقاتی آینده (Implications and Future Research Directions)
• اهداف یادگیری:
• دانشجویان قادر خواهند بود توضیح دهند که چگونه فعالیت عصبی منجر به تصمیم‌گیری می‌شود.
• دانشجویان قادر خواهند بود نقش نویز را در فرآیندهای عصبی مورد بحث قرار دهند.
• دانشجویان قادر خواهند بود یک چارچوب طبیعت‌گرایانه برای اراده‌ی آزاد بیان کنند.
• دانشجویان قادر خواهند بود حوزه‌های کلیدی برای تحقیقات آینده در مورد اراده‌ی آزاد و خودمختاری را شناسایی کنند.
• فعالیت‌ها:
• مطالعه‌ی موردی: تحلیل مطالعات موردی عصبی مرتبط با نقص در تصمیم‌گیری. 🧑‍⚕️
• مقاله: تدوین موضع شخصی در مورد بحث اراده‌ی آزاد بر اساس شواهد علمی. ✍️
• ارائه: پیشنهاد یک پروژه‌ی تحقیقاتی برای بررسی جنبه‌ی خاصی از خودمختاری برآمده. 📢
•  Key Words: Neural Dynamics, Noise, Emergent Constraint, Naturalistic Framework, Free Will, Decision-Making, Stochasticity, Embodied Cognition, Relational Biology
• منابع:
• Mainen, Z. F., & Sejnowski, T. J. (1995). Reliability of spike timing in neocortical neurons. Science, 268(5216), 1503-1506.
• Faisal, A. A., Selen, L. P. J., & Wolpert, D. M. (2008). Noise in the nervous system. Nature reviews neuroscience, 9(4), 292-303.
• Rolls, E. T., & Deco, G. (2010). The noisy brain: stochastic dynamics as a principle of brain function. Oxford university press.
• Muraoka, Y., & Hiroi, S. (2002). Quantum mechanics, free will, and the mind-body problem. BioSystems, 67(1-3), 119-148.
• Shadlen, M. N., & Newsome, W. T. (2001). Neural basis of a perceptual decision. Journal of neurophysiology, 86(4), 1916-1936.
• Sanfey, A. G., Rilling, J. K., Aronson, J. A., Nystrom, L. E., & Cohen, J. D. (2003). The neural basis of economic decision-making in the ultimatum game.5 Science, 300(5626), 1755-1758.
• Greene, J. D., Sommerville, R. B., Nystrom, L. E., Darley, J. M., & Cohen, J. D. (2001). An fMRI investigation of emotional engagement in moral judgment. Science, 293(5537), 2105-2108.6
• Juarrero, A. (1999). Dynamics in action: Intentional behavior as a complex system. MIT press.
• Murphy, N., & Brown, W. S. (2007). Did my neurons make me do it?: Philosophical and neurobiological perspectives on moral responsibility and free will.7 Oxford University Press.8
• Deco, G., Rolls, E. T., & Romo, R. (2015). Role of noise in the brain during decision-making. Nature Reviews Neuroscience, 16(8), 511-523.
• Varela, F. J., Thompson, E., & Rosch, E. (1991). The embodied mind: Cognitive science and human experience. MIT press.
• Louie, K. (2024). A practical guide to the embodied mind: Phenomenological psychology and cognitive science. Routledge.
• Kineman, J. J. (2024). Relational biology: An introduction to the basic concepts of the theory. Routledge.
• Clayton, P., & Davies, P. C. W. (Eds.). (2006). The re-emergence of emergence: The emergentist hypothesis from science to religion. Oxford University Press.
• Schlosser, M. E. (2011). Free will, foreknowledge, and fortune. Philosophical Studies, 156(2), 261-283.
• Latour, B. (2005). Reassembling the social: An introduction to actor-network-theory. Oxford university press.
• Bennett, M. R. (2010). Brain mechanisms and free will. Cambridge University Press.
• Muraoka, Y., & Hiroi, S. (2002). Quantum mechanics, free will, and the mind-body problem. BioSystems, 67(1-3), 119-148.
• Otsuka, M., & Wayman, A. (1998). The incompatibility of naturalism and liberation. The Journal of Ethics, 2(4), 307-330.
• Kane, R. (1996). The significance of free will. Oxford University Press.
• Pereboom, D. (2001). Living without free will. Cambridge University Press.
• Sapolsky, R. M. (2023). Determined: Life without free will. Penguin Press.
• Dennett, D. C. (1984). Elbow room: The varieties of free will worth wanting. MIT press.

ارزیابی 📝

• آزمون‌ها: آزمون‌های منظم برای سنجش درک مفاهیم کلیدی.
• مقالات: تکالیف کتبی برای بررسی عمیق‌تر موضوعات خاص.
• پروژه‌ها: پروژه‌های فردی یا گروهی شامل تحقیق، تحلیل و ارائه.
• امتحان نهایی: یک امتحان جامع که موضوعات اصلی دوره را پوشش می‌دهد.

یادداشت‌های مهم:

• این دوره شامل بحث‌های بین رشته‌ای خواهد بود، بنابراین آماده باشید تا با ایده‌هایی از زمینه‌های مختلف درگیر شوید. 🤝
• دانش پایه در زیست‌شناسی و فیزیک مفید خواهد بود، اما الزامی نیست.

برای کسب اطلاعات بیشتر و دنبال کردن بحث های قبلی می تونید کانال تلگرام ما رو دنبال کنید.

لینک کانال تلگرام